జగన్నాథుడు అంటే విశ్వానికి ప్రభువు అని అర్థం. జగన్నాథుడుని శ్రీ మహా విష్ణువు అవతారంగా భావిస్తారు. రథయాత్ర రోజున జగన్నాథుడు తన అన్న బలభద్రుడు, చెల్లెలు సుభద్రతో కలిసి మూడు వేర్వేరు రథాలపై నగర పర్యటన కోసం బయలుదేరి వెళ్తాడు. అన్నదమ్ముల సోదరి కోసం ప్రతి సంవత్సరం కొత్త రథాలు తయారు చేస్తారు. అయితే జగన్నాథుని రథాల నిర్మాణాన్ని కొన్ని కుటుంబాలు తరతరాలుగా కొనసాగిస్తున్నాయి. రథ నిర్మాణంలో చాలా ప్రత్యేకమైన కలపను ఉపయోగిస్తారు. జగన్నాథుని రథాన్ని నిర్మించే కళాకారులు ఎవరు, రథయాత్ర తర్వాత మిగిలిన కలపతో ఏమి చేస్తారో తెలుసుకుందాం?
పౌరాణిక , చారిత్రక ప్రాధాన్యం కల ఒక పుణ్యక్షేత్రం ఒడిషా రాష్ట్రంలోని దివ్య క్షేత్రం పూరీ. ఇక్కడ శ్రీ మహా విష్ణువు జగన్నాథుడి రూపంలో సోదరుడు బలభద్ర, సోదరి సుభద్రలతో కలసి కొలువు తీరి ఉన్నాడు. ప్రతి సంవత్సరం జరిగే జగన్నాథుని రథయాత్ర భారతదేశంలోని అతిపెద్ద , ముఖ్యమైన పండుగలలో ఒకటి. ఈ గొప్ప కార్యక్రమానికి కేంద్రంగా మూడు భారీ రథాలు ఉన్నాయి. జగన్నాథుడు తన అన్నయ్య బలభద్రుడు, సోదరి సుభద్రలతో కలిసి రథాలపై ఊరేగుతూ భక్తులకు దర్శనం ఇస్తాడు.
ఈ రథాలను పురాతన సాంప్రదాయ పద్ధతులను ఉపయోగించి, ప్రత్యేక కళాకారులు తయారు చేస్తారు. అయితే ఈ రథాలను తయారు చేసే కళాకారులు ఎవరు? వారు రథాలను తయారు చేయడానికి ఎలాంటి కలపను ఉపయోగిస్తారు? ఈ రోజు మనం తెలుసుకుందాం.
రథ తయారీదారు: జగన్నాథుని రథాలను ‘విశ్వకర్మ’ లేదా ‘మహారాణా’ అని పిలువబడే కొన్ని కుటుంబాలకు చెందిన సాంప్రదాయ కళాకారులు నిర్మిస్తారు. ఈ నైపుణ్యం తరం నుంచి తరానికి అందించబడుతుంది. ఈ కళాకారులు రధయాత్ర కోసం ఉపయోగించే రథాల తయారీ పనిలో ప్రావీణ్యం సంపాదించారు. రథాల నిర్మాణంలో వడ్రంగులు మాత్రమే కాదు అనేక మంది నైపుణ్యం కలిగిన చేతివృత్తులవారు కూడా పాల్గొంటారు.
ప్రధాన మహారాణా లేదా గుణకరుడు: అతను మూడు రథాల ప్రణాళిక, ఇంజనీరింగ్ .. నిర్మాణాన్ని పర్యవేక్షించే ప్రధాన ఇంజనీర్.
వడ్రంగి మహారాణా లేదా రథాకర్: వీరు రథంచక్రాలు, ఇరుసులు, స్తంభాలు మొదలైన అన్ని చెక్క భాగాలను తయారు చేస్తారు.
కమ్మరులు: రథానికి అవసరమైన ఇనుప ఉపకరణాలైన బిగింపులు, ఉంగరాలు తయారు చేసే కమ్మరులు వీరు.
రూప్కార్: వారు చెక్కపై సాంప్రదాయ నమూనాలను తయారు చేస్తారు. రథానికి ఆలయం యొక్క కదిలే రూపాన్ని ఇస్తారు.
చిత్రకారులు: వీరు ఒడిశా సాంప్రదాయ పట్టచిత్ర శైలిలో రథంలోని చెక్క శిల్పాలు, ఇతర భాగాలను చిత్రిస్తారు.
ఈ కళాకారుల వద్ద ఎటువంటి ఆధునిక యంత్రాలు లేదా నిర్మాణ చిత్రాలు ఉండవు. వీరు తమ పూర్వీకుల నుంచి వారసత్వంగా పొందిన సాంప్రదాయ జ్ఞానం, పద్ధతులను ఉపయోగించి ఈ భారీ, ఒకేలా ఉండే రథాలను నిర్మిస్తారు.
రథాల తయారీలో ప్రత్యేక రకమైన కలపను ఉపయోగిస్తారు. జగన్నాథుని రథాల నిర్మాణం కోసం ప్రత్యేక రకమైన కలపను ఉపయోగిస్తారు. జగన్నాథ రథయాత్రలో వేప కలపను ప్రధానంగా ఉపయోగిస్తారు. ఈ కలపను ఒడిశా ప్రభుత్వం ప్రత్యేకంగా గుర్తించిన అడవుల నుంచి ఉచితంగా అందుబాటులో ఉంచుతుంది. ఈ రథాన్ని నిర్మించడానికి దాదాపు 1100 పెద్ద దుంగలు, 8 అడుగుల పొడవున్న దాదాపు 865 దుంగలు అవసరం.
వీటిని రథంలోని వివిధ భాగాలను తయారు చేయడంలో, కలపడంలో ఉపయోగిస్తారు. జగన్నాథుని రథాల నిర్మాణం ఒక సాంకేతిక ప్రక్రియ మాత్రమే కాదు.. ఇది ఒక మతపరమైన విశ్వాసం. సంప్రదాయానికి చిహ్నం కూడా.. దీనిలో నైపుణ్యం కలిగిన చేతివృత్తులవారు తమ అద్భుతమైన కళను, భక్తిని ప్రదర్శిస్తారు.
అతి ముఖ్యమైన విషయం ఏమిటంటే భారీ రథాల నిర్మాణంలో ఇనుప మేకులు ఉపయోగించరు. బదులుగా.. పెద్ద చెక్క మేకులు, స్థానికంగా ‘సలబంధ’ అని పిలువబడే ప్రత్యేక అసెంబ్లింగ్ పద్ధతులను ఉపయోగిస్తారు. రథయాత్ర ముగిసిన తర్వాత ఈ రథాలను విడదీస్తారు రథం ప్రధాన భాగాలను వేలం వేస్తారు. మిగిలిన వాటిని ఆలయ వంటగదిలో దేవుళ్ళకు నైవేద్యాలు వండడానికి ఇంధనంగా ఉపయోగిస్తారు.
ఈ సంవత్సరం రథయాత్ర ఎప్పుడు? హిందూ పంచాంగం ప్రకారం ఈ సంవత్సరం ఆషాఢ శుక్ల ద్వితీయ తిథి జూన్ 26, 2025న మధ్యాహ్నం 1:24 గంటలకు ప్రారంభమై జూన్ 27, 2025న ఉదయం 11:19 గంటలకు ముగుస్తుంది. ఉదయ తిధి ప్రకారం, రథయాత్ర ప్రధాన కార్యక్రమం జూన్ 27న జరుగుతుంది.
